ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΦΟΥΤΡΙΔΗΣ (1887-1923)
Ο Αριστείδης Φουτρίδης γεννήθηκε στον Εύδηλο της Ικαρίας στις 17 του Απρίλη του 1887. Οι γονείς του, ο καπετάνιος πατέρας του Ευάγγελος Φουτρίδης και η Ευδηλιώτισα μητέρα του Ασπασία Πουλιανού, απέκτησαν έξι παιδιά συνολικά, τέσσερα αγόρια και δύο κορίτσια. Τα σχολικά χρόνια περνούν στη γενέτειρα μέχρι περίπου την ολοκλήρωση της μαθητείας του στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Στην τρυφερή ηλικία των 11 χρόνων, ξεκινά η μεταναστευτική οδύσσεια του νεαρού Αριστείδη : ακολουθεί το μεγαλύτερο αδελφό του – τον ιερομόναχο Νείλο- στις περιηγήσεις του, αρχικά στη Χαλκίδα και στη συνέχεια στην Αθήνα. Στην Αθήνα ο Αριστείδης Φουτρίδης με τη στήριξη του αδελφού του θα ολοκληρώσει τις γυμνασιακές του σπουδές και στη συνέχεια θα εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή. Τα χρόνια της εφηβείας του στην Αθήνα θα τα βιώσει με έντονο τρόπο, γιατί συμπίπτουν με μεγάλα γεγονότα του τόπου, στα οποία έχει και ο ίδιος συμμετοχή: η εθνική ταπείνωση του «ατυχούς πολέμου» του 1897 και οι αιματηρές ταραχές των Ευαγγελικών και των Ορεστειακών για το γλωσσικό-κοινωνικό ζήτημα. Στις ταραχές αυτές για το γλωσσικό ζήτημα ο Φουτρίδης συμμετέχει με την πλευρά των γλωσσαμυντόρων, κάτι για το οποίο αργότερα ο φτασμένος φιλόλογος με ειλικρινή ψυχική οδύνη θα μετανιώσει και δε θα διστάσει να αποδοκιμάσει το νεανικό του λάθος. Ο Φουτρίδης δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Αθηνών, καθώς αναγκάστηκε να διακόψει για λόγους υγείας στο 2ο έτος σπουδών. Θα καταφύγει αρχικά στην αδελφή του στην Αίγυπτο, όπου για όσο διάστημα παραμένει εκεί διδάσκει ελληνικά στο σχολείο της ελληνικής κοινότητας.
Η επιμονή του όμως να εμβαθύνει στις φιλολογικές σπουδές τον οδηγεί στην Αμερική. Αρχικά φοιτά στο Mt. Hermon School της Μασαχουσέτης και στη συνέχεια εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του περίφημου πανεπιστημίου Harvard. Η περίοδος των σπουδών στο Harvard είναι γεμάτη διακρίσεις και βραβεία για τις πραγματείες που συγγράφει και για τις άριστες ποιητικές του μεταφράσεις. Το 1911 παίρνει το βασικό πτυχίο του, το 1912 το μάστερ, ενώ τον επόμενο χρόνο κερδίζει τη μεγάλη υποτροφία του Harvard για εκπαιδευτικό ταξίδι σε Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα και Αίγυπτο. Στη Γερμανία παρακολούθησε μαθήματα κοντά στον περίφημο φιλόλογο Wilamovitz, ενώ κατά την πεντάμηνη παραμονή του στην Ελλάδα γνωρίζεται με τον Παλαμά, μελετά το έργο του και μπαίνουν οι βάσεις για τη μετέπειτα φιλία και συνεργασία τους.
Το 1915 σε ηλικία 28 ετών συγγράφει και καταθέτει τη διδακτορική του διατριβή στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του πανεπιστημίου Harvard με τίτλο “The chorus of Euripides” (Ο χορός στον Eυριπίδη), η οποία προξένησε μεγάλη εντύπωση στους φιλολογικούς κύκλους Ευρώπης και Αμερικής. Εδώ ο Φουτρίδης συγγράφει μια πραγματεία με ισχυρή τεκμηρίωση, βασισμένη σε φιλολογικά ντοκουμέντα αλλά και με ψυχολογική ανάλυση και κριτικό πνεύμα. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η μελέτη του αυτή ακόμη και στις μέρες μας αποτελεί βιβλιογραφική αναφορά για τον Ευριπίδη, δεδομένου ότι η συμβολή της στις σπουδές του Ευριπίδη υπήρξε πραγματικά αναντικατάστατη. Μ’ αυτή την αποσκευή και τις μελέτες που ακολουθούν για το αρχαίο Δράμα, τη γέννηση της τραγωδίας, τη λατρεία του Διονύσου κ.ά, αναγορεύεται αρχικά υφηγητής της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας και το 1919 καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Harvard και καταξιώνεται πλέον ως εξέχων κλασικός φιλόλογος.
Το 1917 παρουσιάζεται στο αγγλόφωνο κοινό και θα φανερώσει μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του εκδίδοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του στα αγγλικά με τίτλο “Lights at Dawn” (Φώτα της Αυγής). Και όπως σοφά σημειώνει ο Σταύρος Στ. Μωραΐτης που ασχολήθηκε με το έργο του: «αν και ο τίτλος της ποιητικής του συλλογής υποδηλώνει μια πρωιμότητα, εντούτοις διαπιστώνει κανείς εξαρχής μια μεγάλη ποιητική ωριμότητα». Η ποιητική του χαρακτηρίζεται από μουσικότητα στο στίχο, πλούσιο λυρισμό, ποιητική φαντασία, υψηλή έμπνευση. Η φύση, που τον εμπνέει τόσο στη ζωή και όσο και στην ποίηση, η γη , η χώρα που τον φιλοξενεί και τη βλέπει σαν δεύτερη πατρίδα του, ο άνθρωπος με τη μοίρα του, είναι τα θέματα που τον απασχολούν και τα πραγματεύεται με αγάπη, ευαισθησία και στοχαστικότητα, γεγονός που τον κατατάσσει στον ευρύτερο κύκλο των παλαμικών ποιητών. Η ποιητική του ενασχόληση έχει κι άλλη σπουδαία παραγωγή: το 1919 με δαπάνη του Πανεπιστημίου του Harvard εκδίδει τη μετάφραση στ’ αγγλικά της «Ασάλευτης Ζωής» μαζί και τις περίφημες «Εκατό φωνές» του Παλαμά αποδίδοντας εξαιρετικά την ποιητική ουσία και ομορφιά του πρωτοτύπου. Θα ακολουθήσουν οι μεταφράσεις της «Φλογέρας του Βασιλιά» καθώς και του μοναδικού θεατρικού που έγραψε ο Κωστής Παλαμάς, της «Τρισεύγενης» ολοκληρώνοντας με τον τρόπο αυτό την είσοδο του μεγάλου μας ποιητή στην Αμερική και γενικότερα στον αγγλόφωνο κόσμο, με μεταφράσεις αντάξιες του πρωτοτύπου «γιατί ο ποιητής είχε κατανοήσει τον ποιητή». Μεταφράζει επίσης στα αγγλικά και σημαντικούς νεοέλληνες πεζογράφους (Παπαδιαμάντη, Καρκαβίτσα κ.ά) και δίκαια πλέον αποκαλείται ο «πρεσβευτής της πνευματικής Ελλάδας στη Δύση».
Ο Αριστείδης Φουτρίδης παρακολουθούσε πάντοτε από κοντά τις εξελίξεις στην Ελλάδα και στρατεύτηκε με θέρμη στην προσπάθεια επιτυχίας της αναδημιουργικής προσπάθειας του Ελευθέριου Βενιζέλου και προς τούτο περιέτρεξε τις σημαντικότερες πόλεις της Αμερικής προβάλλοντας και στηρίζοντας το έργο του Βενιζέλου. Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος μαζί με άλλους 15 σπουδαίους Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού (ανάμεσά τους και ο Γεώργιος Παπανικολάου) διορίζει στο Εθνικό Πανεπιστήμιο καθηγητή της Ελληνικής Γραμματολογίας τον Αριστείδη Φουτρίδη. Οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, που οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου και επέφεραν τις μοιραίες συνέπειες στον τόπο, ανάγκασαν το Φουτρίδη , όπως άλλωστε και τους υπόλοιπους έλληνες επιστήμονες που μετακάλεσε από το εξωτερικό ο Βενιζέλος, να παραιτηθεί απ’ αυτό το εγχείρημα που θα αναζωογονούσε το ελληνικό πανεπιστήμιο. Επιστρέφει στην Αμερική και στη διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Harvard αλλά, καθώς η φήμη του ως σπουδαίου φιλολόγου και πανεπιστημιακού δασκάλου προχωρεί, το Πανεπιστήμιο του Yale, εξίσου φημισμένο με το Harvard, τον διεκδικεί και τον προσλαμβάνει (1923) καθηγητή για να διδάξει μαθήματα Φιλολογίας.
Μια πτυχή της προσωπικότητας του Αριστείδη Φουτρίδη έχει να κάνει και με το πάθος που τον διακατείχε για την ορειβασία. Ανέβηκε στον Όλυμπο, στον Παρνασσό, τον Ταΰγετο, στο Λύκαιον όρος και την Ιθώμη αλλά και στις κορυφές της Sierra και των Λευκών Ορέων της Αμερικής. Η τάση του αυτή θα πρέπει να σημαίνει κάτι βαθύτερο από μια απλή φυσιολατρία, η ανάβαση και η άφιξη στην κορυφή θα πρέπει να συνδέεται με την ψυχική λύτρωση , την αναζήτηση, την ολοκλήρωση.
Στα 1921 παντρεύεται την αγαπημένη του, την αμερικανίδα Μαργαρίτα Garrison, απόγονο της ιστορικής οικογένειας Garrison με παράδοση στον ανθρωπισμό, καθώς ο παππούς της William Lloyd Garrison είχε παίξει ηγετικό ρόλο στον πόλεμο της Αμερικής για την ελευθερία των μαύρων. Η μοίρα όμως στάθηκε σκληρή γιατί το ζευγάρι έζησε μόνο για δύο ευτυχισμένα χρόνια μαζί, καθώς ο Αριστείδης Φουτρίδης αναίτια και αιφνίδια πέθανε το μεσημέρι της 26ης Αυγούστου του 1923 σε ηλικία μόλις 36 ετών.Τον πένθησαν και τον νεκρολόγησαν ο Ελ. Βενιζέλος, οι συνάδελφοι και οι φοιτητές του, η αγαπημένη του σύζυγος , που έκτοτε έζησε με την ανάμνησή του, ο Κωστής Παλαμάς που έγραψε το επιτύμβιό του.
Ο Αριστείδης Φουτρίδης υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα με μεγάλες πνευματικές και ψυχικές αρετές, με μια ασυνήθιστη πολυμέρεια, μια εμβληματική μορφή στην ιστορία των ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό. Αυτό τον σπουδαίο συμπατριώτη μας τιμούμε με αληθινή περηφάνια, για όλα όσα πρόσφερε στο σύντομο βίο του.